West-Vlaming Louis de Jaeger maakt docu: ‘Voedselbos als medicijn voor mens en planeet’?
Louis De Jaeger, oprichter van Food Forest Institute, en de bekroonde Nederlandse filmmaker Daan Jongbloed filmen deze zomer een documentaire over voedselbossen in België. Ze bezoeken 14 voedselbossen en vragen zich af of een voedselbos een belangrijke rol kan spelen om de natuur en het klimaat te redden, als bron van gezonde voeding en als therapeutische plek. “Een gewoon bos is een verzameling van grote bomen, kleine bomen, struiken, paddenstoelen, klimplanten en nog veel meer. Een bos hoef je nooit te bewateren, moet je niet bemesten en je hoeft zeker nooit met pesticiden spuiten. Een voedselbos gaat de principes van een bos kopiëren maar zal vooral met eetbare soorten werken.” legt Louis De Jaeger uit.
Het oudste voedselbos van België is bijna een halve eeuw oud en ligt in Moeskroen: Jardin Des Fraternités Ouvrières, waar een koppel genoodzaakt was om hun eigen voedsel te verbouwen door het massaal sluiten van nabijgelegen fabrieken. Josine, nu 86 jaar oud, vertelt dat deze grote stadstuin niet alleen massaal veel noten- en fruitbomen heeft, ook hebben ze een zaadbibliotheek van meer dan 6000 variëteiten opgebouwd. Ze hebben 40 jaar geleden een beweging gestart waarbij ze hun kennis over biologisch tuinieren gedeeld hebben met duizenden buurtbewoners die ook hun fabriekjobs zijn verloren en zo toch nog aan gezonde voeding konden geraken.
Het grootste voedselbos van België is wellicht die bij Kasteel Nieuwenhoven, op een 4-tal hectare. Het voedselbos werd 12 jaar geleden geplant door permacultuur pionier Taco Blom en de hoofdfunctie hiervan is landbouwproductie. “Het is vreemd om voedselbosboer te zijn in België want een voedselbos wordt nog niet officieel erkent, zelfs al doen we dit al 12 jaar” legt Siem Ottenheim uit, die het bedrijf net heeft overgenomen. Ook Diderik Claerebout van de Woudezel, een voedselbos van meer dan 10 jaar oud dichtbij Diksmuide, vertelt dat de overheid hem niet wil erkennen als voedselbosboer. “De definitie van landbouwen is dat je eten produceert en verkoopt. Ik doe dit op een van de meest duurzame manieren. De huidige bureaucratie erkent deze innovatieve vorm van voedselproductie nog niet, maar ik heb het gevoel dat dit aan het veranderen is.” zegt Diderik.
Dit blijkt inderdaad te kloppen. In een van de jongere voedselbossen, gelegen te Deinze, is er een experiment in samenwerking met de universiteit van Gent waarbij wordt onderzocht of het telen van fruit in voedselbosverband betere resultaten levert. Ook voert Ir. Steven Heyde, docent landschapsarchitectuur te HoGent, onderzoek naar hoe voedselbossen een rol kunnen spelen in de restauratie van oude kasteeltuinen.
Er werd ook gefilmd in het psychiatrisch ziekenhuis Karus, bij Gent, waar er een therapeutisch voedselbos is. “Een patiënte vertelde ons dat deze plek de allerbeste therapeut is.” zegt Daan Jongbloed, de filmmaker. Ook de verzorgers en verpleegkundigen zijn verrast over welk positief effect een voedselbos op de patiënten heeft. Ze wijten dit aan het feit dat een voedselbos zoveel verschillende vormen heeft, in verschillende hoogtes groeit en uit veel kleuren bestaat. “Het kweken van eigen voedsel door middel van bomen en struiken is als een spiegel voor de patiënt. Sommige jaren dragen de planten minder vruchten en de volgende jaren weer meer. Hierdoor leren ze dat het oké is om eens een minder goede periode te hebben.” zegt een ergotherapeut die hier werkzaam is.
Ontwerper Diëgo Van De Keere toont dat een voedselbos een ideale invulling is voor een stadspark. Hij neemt de cameraploeg mee naar het Smoefelplark in Maldegem waar snel duidelijk wordt dat er niets zo heerlijk is als een zondagswandeling in een park dat volhangt met heerlijk fruit en noten. Een voedselbos wordt dikwijls gezien als dé ultieme landbouwvorm: als je graan kweekt moet je ieder jaar zaaien, de grond bewerken, bemesten en oogsten. Kweek je bomen en struiken, dan plant je maar een keer en heb je 50 tot 200 jaar oogst. Tijdens deze opnames werd snel duidelijk dat dit beeld deels klopt maar dat het verhaal complexer is dan dit. Dat een voedselbos een ongelofelijke natuurwaarde heeft, voor enorm veel koolstofopslag zorgt, weinig last heeft van de droogte en een positief effect heeft op mensen valt niet te ontkennen. Om een voedselbos te laten functioneren in deze economische realiteit is een andere uitdaging. Arbeidskosten zijn zeer duur, bomen vragen geduld en de voedselbosoogst is momenteel nog moeilijk te mechaniseren. Maar dan is de vraag: als voedselbossen therapeutisch werken, moeten we dan per sé inzetten op oogstrobots? De documentaire werd deze zomer gefilmd en zal gereleaset worden in de lente van 2021.
Food Forest Institute VZW werd opgericht door Ben Brumagne en Louis De Jaeger. Het is een Belgische organisatie die zich specifiek inzet voor de promotie en ontwikkeling van meer en betere voedselbossen in België en in de wereld. Ze biedt vanaf volgend jaar ook een jaaropleiding aan.
Foto: Bart Van Parijs links, Louis De Jaeger rechts. Bij bio plukfruit boerderij Purfruit (in omschakeling naar voedselbos), Oeselgem.