Ontdek in ‘Ensorcelored’ het erotisch kantje van James Ensor in Oostende

Verder surfend op Influensored’, een tentoonstellingsproject van Oostende.art, loopt in Galerie P nog tot 12 mei de expo ‘Ensorcelored’ aan Kursaal-Oosthelling 10. Met als blikvanger Les secrets du Hareng Saur, een 4m² fotografisch tableau vivant, met een ingetogen James Ensor die een naakte, onbereikbare vrouw aanbidt, te midden van diverse figuren die de 7 hoofdzonden belichamen. Een scène die zo geplukt lijkt uit het Nieuwe Testament. Wat betekende erotiek of dé vrouw voor Ensor? Licht ook de briefwisseling van Ensor met Mariëtte Rousseau en Augusta Bogaerts een tip van de sluier?

De expo ‘Ensorcelored’ -alweer een spitsvondige woordspeling op Ensor, vrij vertaald als ‘betoverd’- belicht de verborgen of onvermoede aspecten van James Ensors psyche. Fotograaf Bart Ramakers nodigde daartoe nog 10 collega-fotografen uit om in Galerie P hun visie op thema’s van Ensor weer te geven: de zee, het stilleven, de dood, Christus, het naakt, de dronkaards, maskers, kostuums, skeletten, de verzoeking van de heilige Antonius en de zeven hoofdzonden. Daarbij gaan jonge beloftevolle fotografen als Alizée Bauer of Harry Fayt de confrontatie aan met gevestigde waarden als Lucien Clergue, Joel Peter Witkin en Robert Mapplethorpe.

Ambigu vrouwbeeld

Zelf raakte initiatiefnemer Bart Ramakers vooral gefascineerd door de persoonlijkheid van Ensor. Uit pure nieuwsgierigheid begon hij biografieën, studies, artikels te lezen, maar vooral Ensors brieven aan Mariëtte Rousseau. Zo vormde hij zich zachtjes aan een beeld van die timide, zelfs een beetje angstige jongen met dominante moeder en alcoholieke vader, teruggetrokken in zijn eigen wereldje vol boeken en gravures. Hij aanbad als student aan de academie in Brussel de helaas al getrouwde Mariëtte, en mocht enkele jaren later van zijn moeder niet trouwen met winkelmeisje Augusta Bogaerts. Het begin van een zeer ambigue relatie met het vrouwelijke geslacht.

Les secrets du Hareng Saur

Dat alles inspireerde Ramakers tot Les secrets du Hareng Saur, een tafereel met levende figuren waarin de belangrijkste drijfveren van Ensor worden afgebeeld op de wijze van de verzoeking van de heilige Antonius. Ensor wordt er omringd door de zeven hoofdzonden, met referenties naar een 10-tal werken van Ensor. In een ander formaat (5m²) hangt het tableau vivant ook nog tot eind september 2024 in de vitrine van Hotel Andromeda, naast het kursaal in Oostende.

“Ik denk op die manier een nieuw licht te werpen op de figuur van Ensor, want de Ensor-experts die dit jaar overal aan het woord komen, onderbelichten Ensors karakter, zijn familiesituatie en ook de erotiek in zijn werk. Wellicht omdat ze de door Ensor zelf gecreëerde mythe in stand willen houden van ‘de volstrekt autonome kunstenaar’. Maar voor wie het wil zien, zijn de verwijzingen naar Ensors inspiratie en zijn familieleven nochtans zonneklaar in zijn werk”, aldus Ramakers. Hareng Saur was ook een persoonlijke woordspeling van Ensor. In 1891 schilderde hij nl. ‘Squelettes se disputant un hareng sour’ of skeletten bekvechtend om een gerookte haring. Met een dubbele bodem, want wie Hareng Saur snel uitspreekt krijgt Art Ensor.

Revelerende briefwisseling

Ter staving van Ramakers aanpak geeft de Oostendse Ensor-kenner Dominique Gondry vrijdag 26 april om 19u een lezing met veel pittige details uit de briefwisseling van Ensor. Gondry heeft zich de jongste jaren hardnekkig vastgebeten in de briefwisseling en in andere documenten van James Ensor met één doel: de nog onopgeloste raadsels rond ’s mans leven en werk uitspitten. Hij haalde niet alleen de mosterd uit de brieven aan de familie Rousseau, maar ook uit nog niet gepubliceerde brieven van Augusta Bogaerts en uit een maskercatalogus van een Duitse fabrikant, van wie zowat alle maskers in de werken van Ensor blijken terug te komen. “Zijn ontboezemingen helpen ons zijn werk beter te begrijpen”, zegt Gondry.

Geen femmes fatales voor Ensor

Ensor is altijd vrijgezel gebleven. Hoewel hij na de dood van zijn moeder wel regelmatig in het openbaar verscheen met Augusta, hebben zij nooit samengeleefd of zijn ze nooit getrouwd geweest. Ensor woonde tot het einde van zijn leven met zijn trouwe butler Gust. In de 19de eeuw waren vrouwen als ‘femme fatale’ sowieso een bedreiging voor de zelfstandigheid en onafhankelijkheid van de vrijheidslievende kunstenaar. Ensor zelf had een dominante vrouw zijn leven zien bepalen, in de persoon van zijn moeder. Hij leefde dan ook hoofdzakelijk tussen vrouwen (zijn moeder, tante en zus), maar bovendien had hij vooral na zijn veertigste een resem aanbidsters die werk van hem kochten (Anna Boch, Emma Lambotte…). Tegenover hen wist hij enerzijds heel charmant te zijn en anderzijds toch een zekere afstand te bewaren.

“Je apprecieert en begrijpt het werk van Ensor echt beter als je zijn leven en zijn karakter kent. James Ensor was inderdaad een in zijn tijd volstrekt uniek figuur, meer dan de optelsom van zijn oeuvre, meer dan de maskerschilder. Als het bredere publiek zijn drijfveren begrijpt, zal dat de populariteit van zijn werk enkel ten goede komen. Ik hoop dat de tentoonstelling ‘Ensorcelored’ zich laat ontdekken als een geslepen diamant, met vele facetten die sprankelen en inspireren”, besluit Bart Ramakers.

Praktisch

Expo ‘ENSORCELORED’ nog tot 12 mei in Galerie P, in Kursaal-Oosthelling 10, Oostende. Elke vrijdag t/m zondag van 14 tot 18u, tijdens schoolvakanties ook op donderdag.
Lezing door Dominique Gondry, Ensor-kenner en gids in Ensorhuis, vrijdag 26 april om 19u in Galerie P (beperkte capaciteit), Kursaal-Oosthelling 10, Oostende (inschrijven via info@galeriep.be).
Info: https://www.bartramakers.com/nl/de-geheimen-van-ensor/

De 11 fotografen van ‘ENSORCELORED’ met hun visie op Ensoriaanse thema’s:

de 7 hoofdzonden (Bart Ramakers)
de zee (Karel Mus)
het interieur (Alizée Bauer)
het stilleven (Joel Peter Witkin)
de bloemen (Robert Mapplethorpe)
Christus (Marcel Mariën, Joel Peter Witkin)
de dronkaards (Hélène Van Gasteren)
skeletten (Harry Fayt, Joel Peter Witkin, Anne Kuhn)
vrouwelijk naakt (Lucien Clergue, Marcel Mariën)
kostuums (Frédéric Fontenoy)