‘Sleutels voor een vergeten geschiedenis’ herdenkt burgerslachtoffers in Ieper

In de zomer van 2020 lanceerde Stad Ieper een ontwerpwedstrijd om een herdenkingsconcept te ontwikkelen voor de vergeten Ieperse burgerslachtoffers van de Eerste Wereldoorlog. Die slachtoffers worden tot op vandaag immers niet bij naam herdacht in een voornamelijk militair herdenkingslandschap. Daar komt nu verandering in. De wedstrijd leverde met ‘De Verloren Sleutel / La Clé Perdue’, van de Amsterdamse kunstenaar Jeroen Bisscheroux, een uniek en subtiel herdenkingsconcept op, helemaal op maat van de Ieperse burgerslachtoffers.

Verloren sleutels

‘La Clé Perdue’, of ‘De Verloren Sleutel’, betreft een in brons gegoten sleutel per slachtoffer, waarin de naam, overlijdensdatum en leeftijd van het slachtoffer gegraveerd staan, en waaraan twee pinnen bevestigd zijn die verankerd worden in een stenen ondergrond. Sleutels zullen geplaatst worden op relevante plekken voor de slachtoffers (bijvoorbeeld plaats van overlijden of woonplaats).

Kunstenaar Jeroen Bisscheroux: ‘Alsof ze verloren zijn en per toeval daar terecht zijn gekomen. Als passant zie je al lopend ineens een grote bronzen sleutel waar iets op staat. Je bukt, je wil de sleutel oppakken maar dat gaat niet, hij is verankerd aan de stenen. Je ziet een naam op de sleutel staan. De naam van iemand die ooit op die plek woonde en door bommen of ander oorlogsgeweld uit het leven gerukt werd. Even verderop kom je een aantal sleutels tegen, bij elkaar gegroepeerd. De achternamen op de sleutels zijn dezelfde. Het blijkt één hele familie te zijn wiens huis getroffen werd door een bom die het hele gezin doodde.

Als toerist of bezoeker is de confrontatie met de sleutel(s) een zeer aangrijpend moment. Je verwacht het niet en wordt onverhoeds geconfronteerd met de Eerste Wereldoorlog en de gevolgen die dit had voor onschuldige burgers. Door de overleden burgers te benoemen en te materialiseren in de vorm van een sleutel worden ze ook opnieuw een beetje onderdeel van de Ieperse samenleving. Hun naam, hun tragische verhaal leeft voort in de straten van Ieper.

“Ook voor de inwoners van Ieper creëert dit concept een vorm van betrokkenheid met de geschiedenis van de stad. Toen we deze ontwerpwedstrijd uitschreven, begaven we ons op ongekend terrein. We zochten iets unieks, iets op maat van dit verhaal. Er kwamen 19 voorstellen binnen, uit België en Nederland, en ‘De Verloren Sleutel’ beantwoordde het best aan onze verwachtingen. Het concept is origineel, gemakkelijk toepasbaar en bovendien krachtig in zijn eenvoud en universeel in zijn symboliek”, aldus Valentijn Despeghel, schepen van Cultuur

Realisatie op het ritme van crowdfunding

Nu de winnaar bekend is kan de uitwerkingsfase van dit project beginnen. In de beschrijving van de ontwerpwedstrijd werd vooropgezet dat het voorstel gemakkelijk reproduceerbaar moet zijn voor elk (individueel) slachtoffer, dat het voorstel zowel in stedelijke als landelijke omgeving (zowel in Ieper als in de deelgemeenten) geïntegreerd kan worden, en dat de reproductiekost en plaatsing gesponsord worden via crowdfunding.

Individuen, familie, organisaties of verenigingen kunnen meter of peter van een slachtoffer worden. Het project wordt gecoördineerd vanuit het Kenniscentrum van het In Flanders Fields Museum (KC IFFM). Projectverantwoordelijke Pieter Trogh zal samen met zijn collega’s instaan voor de selectie van namen en plekken voor de slachtoffers vanuit de Namenlijst, voor het beheer van een digitaal platform dat aan het project zal worden gewijd, de administratie en fondsenwerving, coördinatie van productie en plaatsing, enzovoort. De uitwerkingsfase zal verlopen op het ritme van het aantal peter- en meterschappen. Er staat geen deadline op de voltooiing van dit project.

“Dit jaar zal een eerste lot van een twintigtal sleutels gemaakt worden die tegen oktober in de openbare ruimte moeten verschijnen, zodat ze een rol kunnen spelen in het programma ‘Burgerleed in oorlog’ van de educatieve en de Vredesdienst. Nadien mikken we op twee momenten per jaar – in april en november – om nieuwe sleutels klaar te hebben. Alleen voor Ieper zijn er al minstens 700 burgerslachtoffers, dus weet je dat we voor enkele jaren vertrokken zijn. We zijn fier dat de Ieperse burgerslachtoffers eindelijk op een deugdzame en duurzame manier herdacht zullen worden”, voegt Dimitry Soenen, schepen van Musea, daar aan toe.

Dit herdenkingsproject voor burgerslachtoffers begint in Ieper en zal ook altijd naar Ieper verwijzen, omdat het Lorreins kruis uit het wapenschild van Ieper in het ontwerp van de sleutel verwerkt is. De eerste sleutels zullen verschijnen in de Vredesstad, maar op termijn is het de bedoeling dat ze ook elders zichtbaarheid aan vergeten Belgische burgerslachtoffers van de Eerste Wereldoorlog kunnen geven.

Wie geïnteresseerd is om meter of peter van een burgerslachtoffer te worden, of wie meer informatie over dit project wil, kan contact opnemen via: pieter.trogh@ieper.be .

Op de foto v.l.n.r. schepen Dimitry Soenen, schepen Valentijn Despeghel, Pieter Trogh (projectverantwoordelijke)